Brocado

Brocado ,broçado, brocas, brocada, broucher, broche, brocat.- Cast. "brocado", catalán brocat, tela o tejido de seda, con oro o/y plata, con motivos pictóricos. Davila et alt. comenta los tipos, siendo el de "tres altos" el más preciado. El nombre le viene de las brocas en que estaban cogidos los hilos y torzales con que se fabricaban y especifica que a fines de la E. Media se dio esta denominación a los tejidos en que se mezclaba las seda para perfilar las flores de oro y de plata, y también a las telas de seda con arabescos y a menudo exentas de hilos metálicos, que se diferenciaban del brocatel por sus dibujos, que en éste eran mucho más pequeños. (DAVILA, Diccc. telas y tejidos, v. c. Documentado en los idiomas peninsulares desde el siglo XV., calificado como el tejido más demandado por las cortes castellana y aragonesa. Navarro lo define como "un satén briscado con oro y plata de forma que el metal remataba los motivos que había dibujado la trama. Normalmente se entiende por brocado cualquier tela de seda ricamente decorada con hilos de oro y plata. El término carece de sentido técnico, pero aparece repetidas veces en textos antiguos para definir aquellos tejidos con abundante decoración y considerados ricos por su calidad.". (NAVARRO, El arte de la seda, 26). Oses observa que en la corte navarra es el más preciado y caro, con procedencias de Luca, Florencia y Damasco. (OSES, Poder, simbología y representación, 133-135); El Dic. Covarrubias cita "Por esta mesma razón se dijo brocal la cobertura del pozo, que de ordinario tiene forma redonda, y brocado la labor de las telas ricas de oro, por las brocas o latos clavos que tiene, textum attalicum basilicum, porque se visten los reyes destas telas." y el Dicc. Autoridades lo define como: "Tela texida con seda, oro ó plata, o con uno y otro, de que hai varios géneros: y el de mayor précio y estimacion es el que se llama de tres altos, porque sobre el fondo se realza el hilo de plata, oro, o seda escarchado, o brizcado en flores y dibújos. Llamase tambien Brocato: y tomo este nombre de las brocas, en que están cogidos los hilos y torzáles con que se fabrica...."; FERRANDIS, Datos doc. para la Hª del arte, referencia en los inventarios reales desde Juan II a Juana la Loca, casi 300 brocados la mayor parte utilizados ornamentos sagrados, como: fundas de salterio, funda de libro, misal, cruz, capas, casullas, frontales, almáticas, estolas, manípulos, pero también en ajuar doméstico e indumentaria, como almohadas, jubones, bolsas, camas, doseles, briales, gonetes, cottas, mangas, faldrillas, basquinas, petrales, bolsas, texillos, angarillas, guarniciones de mula, setiales, abitos, seruilleras. Los tipos se centran en tres básicos (rasos, de pelo y de pelo rico) con variantes: damasco morado alcarchofado, morisco de tripa bordada de castillos e leones, raso, carmesí raso, raso leonado. de pelo, de pelo leonado, de pelo pardo, de pelo rico, de quatro paños de vara en alto, de dos piernas, de tres piernas, carmesí de pelo rico, carmesí de pelo forrado en grana, carmesí de pelo roto, de pelo altibaxo . Estableciendo como colores predinantes el carmesí, morado y blanco, pero los tenemos también en negro, rosado, verde, prieto, colorado, pardo, azeituní azul y carmesí morado.

-Bibl.: CEJADOR, Vocab. medieval, voz "brocado" ; Dic. Corominas, voz "brocado" (1ª doc. 1440); DCVB. voz "brocat" (doc. 1420); POTTIER, Inventaires. voz "brocado" (doc, 1487); CARNICERO, Guía indumentaria medieval femenina, v. c.; DAVILA, et atl., Dicc. Hst. de telas y tejidos, v. c.; CORDE, v. c. (1ª doc. 1424); POTTIER, Lexique, v. c. (1ª doc. 1475); DCECH, v. c. , por vía del cat. brocat viene, al parece, del it. broccato id., derivado de brocca. ; MZ-MELENDEZ, Nombres tejidos, v. c. (1ª doc. 1412)

Citamos a continuación sus clases y precios:
-1373: "Tres moraxes de vidre" ..."I brocal de vidre de domas, ab son calguer". (Inventario de una especiería. MOLINE, Inventari, 199, 200) Miguel Gual.
-1380: "“dos pieças de paño inperiales coloradas…, quatro pieças de tapete cardenas…, dos sequenos, el uno colorado e el otro prieto…, seys pieças de baldoques brocados con oro colorados…, otras quatro pieças de baldoques colorados sin oro…, e dos pieças de valdoque con oro". (CAÑAS, Las Casa de Juan I, 150) José Miguel Gual.
-1381-82: Por un brocal d'argent de una espada embargada, 5 ss. (DOÑATE, Salarios, 458) Miguel Gual.
-1398: En un armario de pared habia 2 "brocals de vidre damasqui". (CASAS, Heretatge mercader barceloni, 26) Miguel Gual.
-1397: "En 1397 el rey de Aragón dio autorización a Pedro López de Ayala para sacar a Castilla a través de su factor una larga serie de mercancías entre las que había una caja de hilo de oro, 2 piezas de patio de seda brocado, 6 piezas de paño de seda, 3 piezas de tercenels, 12 piezas de fustanes y 6 piezas de fustanes reales". (DIAGO, Introd. al est. del comercio, 83, nota 134) José Miguel Gual.
-s. XV: "brocado de Florencia, carmesí rico, la vara 12 doblas castellanas; brocado de Venesia, non tan rico, 9 doblas; todos los otros brocados, 9 doblas; brocado carmesí raso, 6 doblas (PAZ, Tasas siglo XV. P. 359). Miguel Gual.
-1401: En Navarra, a 70 maravedís la pieza del brocado de oro de Luca. (CASTRO, Catálogo. XXIV, núm. 684) A. Martín Duque.
-1412: "Item un anap de vidre ab un sobrecop e un brocall", doc. a. 1412 (arx. parr. de Sta. Col. de Q.). Miguel Gual.
-1415: "ítem, un parell depalis de brocat deor vermels; ítem, un altre palis de seda alexandrí listat; item, dos frontal vermells de brocat d’or ab flocadura, d’ell hun tota vert e d’ell altre ab flocadura groga, vert, negra e vermella e blanca;". (MAR, Bujaraloz, VIII centenario, 214) José Miguel Gual.
-1416: En el inventario de bienes de Alfonso V de Aragón aparecen, "152. - Item unes cuyraçes de junyr ab tot son garniment cubertes de atzeytuni avelIutat carmesi brocat dar, ab sis parxcs de seda carmesina e dor, ab caps e sivelles dargent daurat, ab flocadura alentorn de seda e dar, e pesa lo gorniment dargent .¡¡j. onzas, .¡j . argenços." ... "406. - Item una spasa ample de tall, ab lo pom e crocra cuberta dargent daurat, e en lo pom a cascuna part un smalt ab armes Darago e de Sicilia, ab lo manti de ni dargent blanch, ab una corda dargent daurat, ab .iiij. nuus en cascuna part, ab la beyna cuberta detzeytani carmesi avellutat brocat daur , ab bocal e guaspa dargent daurat, e en lo dit bocal la una tanca, e dins la tancha ha un prat vert e jau un servo ab un labrer dargent blanch," (GONZALEZ HURTEBISE, Inventario, 162, 187) Miguel Gual.
-1420-1433: en Mallorca se prohibe llevar vestiduras "de drap d'aur o de seda, brocat d'aur o d'angent, o drap de seda de carmsesi. (AGUILO, Leyes suntuarias. p. 220 y 254). Miguel Gual.
-1450: "Ítem, una capa vermela de velut carmesí, brocat sobrebrocat, ab senyall de petxines e roses entorn peus e al pitral.". (BOLOS-SZ. BOIRA, Inventaris i encants, 1119) José Miguel Gual.
-1458: En el inventario de los bienes de la reina doña María, esposa de Alfonso V el Magnánimo, se citan el brocat blau y el brocat carmesí (TOLEDO, Inventario. p. 41). Miguel Gual.
-1459: "Item quatre brocals de vidre; una ampolla; tres façes de vidre; dos gots de vidre; e hun got de vidre cristallí, ab son sobrecop" (Inventario bienes A. March, PAGES, Auzias March, artº 73, p. 138) Miguel Gual.
-1460: "Ítem, una altra bossa de brocat vert, tota squinçada, dins la qual ha cap e sivella e XX platons d’argent sobredaurat, ab sos cartrons. Pesa la sivella e lo cap e platons: IIII onzes, I quart.". (BOLOS-SZ. BOIRA, Inventaris i encants, 918) José Miguel Gual.
-1464: "Ítem, huna casulla de diaspre vermell, brocat d’or, fforrada de tella vermella, ab tres estoles e tres maniples; ffo del bisbe Cigó". (BOLOS-SZ. BOIRA, Inventaris i encants, 1111) José Miguel Gual.
-1466: "Ytem ha entre unas toballas muy tos troços de brocat de oro largos a manera de stolas largas e muytas otras frascas de seda de diversas colores.". (CABEZUDO, Las alhajas del santuario, 136) Miguel Gual.
-1472: "una casulla ab la fresadura de brocat d’argent picholada, de vellut vert,". (CHINER, Joan Roig de Corella, 303, doc. 277) José Miguel Gual.
-1484: "217. Un denant-altar blanquo de brocat.".... "318. Una coffieta de ninia del mesmo brocat." ... "535. Una silla de mulla de prellado de brocat cárdeno con ymágenes, con sus stripos dorados e cambales dorados.". (WITTLIN, Inventario, 201, 203, 206 ) José Miguel Gual.
-1487: "41. Un bancal nuevo· de Raz, de obra de brocado.". (SERRANO SANZ, Inventarios, IX, 123) Miguel Gual.
-1492: Aparece un brocado en un arancel de portazgo cordobés (GONZALEZ, Aranceles cordobeses, p. 50) José Miguel Gual.
-1492: En el inventario de la efectos pertenecientes a la sinagogas de Zaragoza aparecen: "Una cubierta. de brocado carmesí con chapelet de brocado verde con boton de seda y frangas de diversos colores, forada de fustan blanco, stimada en cient sueldos. Otra cubierta de Tora, bandeada de tapete verde y brocado carmesí verde, con hun boton .de seda, enforada de tela verde, stimada en e sueldos. Otra cubierta de brocado carmesí garchofado, forada de tela azur, stimada en LXX s. Otra cubierta de Tora con banda.s de tapete verde, bandeada de brocado negro, enforada de tela verde, stimada en LX sueldos." ... "Otro panyo de brocado negro con atoques de tapete verde. enforado de tela verde, stimado DC s." ... "Yo Domingo Agostin... a torgo ha ver recebido de vos el magnifico senyor mosen Joan Ferrandez de Heredia... hun panyo de brocado negro con los atoques de carmesí, al cabo senyal de armas Reales y Ietras judaycas, stimado en II". (SERRANO SANZ, Inventarios, II, 363, 364) Miguel Gual.
-1496: "14. Otro panyo de riquamar, de brocado, ·con atoces cardenos, con las armas de los Cavallerias e de cavallas, viejo. -" ... "17. Otro panyo de brocado blanco con passaricas, con atoques amarillos". (SERRANO SANZ, Inventarios, VI, 743) Miguel Gual.
-1497: "81. Un· brial de brocado morado.". ... "103. Unas coraças de brocado, del señor." (SERRANO SANZ, Inventarios, IX, 269) Miguel Gual.
-1497: "Un tanqua porta viexo, rasgado, de obra de brocado.". (SERRANO SANZ, Inventarios, II, 91) Miguel Gual.
-1501: “Otro jubón de brocado raso con vna puerta ”. (ARROYAL y MARTIN, Ajuar domestico, 3). El precio de la vara de brocado raso era de entre 4000 y 5000 mrs., el doble que el terciopelo. Los brocados de pelo valían el doble, y los de oro y plata eran la cumbre del arte textil. José Miguel Gual.
-1501: “Otro jubón de brocado raso morado.”. (ARROYAL y MARTIN, Ajuar domestico, 3) José Miguel Gual.
-1501: “Vn pedaçuelo de brocado; mío”. (ARROYAL y MARTIN, Ajuar domestico, 6) José Miguel Gual.
-1501: “Vna tira de brocado con vna capilla de capuz de damasco; mía”. (ARROYAL y MARTIN, Ajuar domestico, 7) José Miguel Gual.
-1501: “Vn gonete de brocado alcarchofado , mío, e vnos pedaçuelos de brocado; míos”. (ARROYAL y MARTIN, Ajuar domestico, 7)
-1501: “Otro pedaço de brocado blanco; mío”. (ARROYAL y MARTIN, Ajuar domestico, 7) José Miguel Gual.
-1501: “Bara y quarta de brocado carmesy, pelo fino, enbuelto en vn pedaço de tafetán ; mías”. (ARROYAL y MARTIN, Ajuar domestico, 7) José Miguel Gual.
-1519: "Ytem hun bolson quartiado de brocado y de terciopelo servido, vacío.". (CABEZUDO, Inventario, 137) José Miguel Gual.

En la corte de Isabel la Católica se compran muchas variedades, a diferentes precios (mucho más elevados que los de la primera cita de Paz):
-1482: brocado raso carmesi, a 18 florines la vara (TORRE ed., Cuentas Gonzalo Baeza, I, p. 16) Miguel Gual.
-1483: brocado rico a 18 doblas la vara (TORRE ed., Cuentas Gonzalo Baeza, I, p. 20) Miguel Gual.
-1483: el brocado carmesí, a 11 doblas (TORRE ed., Cuentas Gonzalo Baeza,I, 21) Miguel Gual.
-1483: el brocado raso carmesí, a 15 florines y a 12 doblas (TORRE ed., Cuentas Gonzalo Baeza, I, págs. 23 y 31) Miguel Gual.
-1483: el brocado raso verde de pelo y el brocado pardillo rico a 26 doblas la vara (TORRE ed., Cuentas Gonzalo Baeza, I, 34) Miguel Gual.
-1483: el brocado mediano raso morado y brocado carmesí raso, a 12 y 26 doblas (TORRE ed., Cuentas Gonzalo Baeza, I, 34) Miguel Gual.
-1483: el brocado raso morado, a 22 florines la vara (TORRE ed., Cuentas Gonzalo Baeza, I, 34) Miguel Gual.
-1484: 2 almohadas de brocado cuestan en total 1.442 mrs. (TORRE ed., Cuentas Gonzalo Baeza, I, 56) Miguel Gual.
-1484-1485: el brocado terciopelo verde y el brocado negro raso, a 24 doblas y 22 florines la vara, respectivamente (TORRE ed., Cuentas Gonzalo Baeza, I, págs. 66 y 82) Miguel Gual.
-1485: el brocado blanco de pele a 18 doblas (TORRE ed., Cuentas Gonzalo Baeza, I,p. 11) Miguel Gual.
-1486: el brocado carmesí rico de pelo y el brocado pardo rico de pelo, a 26 doblas la vara (TORRE ed., Cuentas Gonzalo Baeza, I, págs 124 y 145) Miguel Gual.
-1486: el brocado raso leonado, a 22 florines (TORRE ed., Cuentas Gonzalo Baeza, I, p, 102) Miguel Gual.
-1487: 1 vara de texillo, 93 mrs. ... 3 varas de texillo de brocado, para faser çintas de çennir, a 400 mrs. la vara. (TORRE, ed., Cuentas Gonzalo Baeza, I, 190, 191) Miguel Gual.
-1488: el brocado verde, rico de pelo, a 26 ducados la vara (TORRE ed., Cuentas Gonzalo Baeza, I, p, 209) Miguel Gual.
-1488: 6 onzas y cuarta de brocadura de oro, a 23 sueldos la onza. (TORRE ed., Cuentas Gonzalo Baeza, I, p, 216) Miguel Gual.
-1488: en una ocasión se emplean 7 varas de brocado de pelo de paja, negro, para una tumba, a 8 doblas la vara TORRE ed., Cuentas Gonzalo Baeza, I, p. 225) Miguel Gual.
-1488: de Valencia a Bailén se llevan 2 pannos de brocado, para las andas de la infanta (TORRE ed., Cuentas Gonzalo Baeza, I, p. 249) Miguel Gual.
-1493: para un Jubón se emplea brocado blanco, de pelo angosto, a 21.5 doblas la vara (TORRE ed., Cuentas Gonzalo Baeza, II, p. 145) Miguel Gual.
-1494: para un sayo se emplean 4 varas de brocado de oro tirado, negro, a 35 doblas cada una (TORRE ed., Cuentas Gonzalo Baeza, II, p. 212) Miguel Gual.
-1494: Se emplea hilo de oro en unas borlas y labores de una almohada de brocado raso negro. (TORRE ed., Cuentas Gonzalo Baeza, II, 299) Miguel Gual.

@ Miguel Gual Camarena

Tipo: Tejidos

La voz ha sido modificada a fecha 2023-06-21.

Referencias documentales de «Brocado»

Fichas de la voz «Brocado», extraídas del archivo del profesor Gual